Από τους παλιούς μας Κύκλους ( Κυριακή 21 Μαρτίου 2010)

Τη  12^η Μαρτίου, μνήμη του αγίου ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ πάπα Ρώμης, του Διαλόγου.

O όσιος πατήρ Γρηγόριος γεννήθηκε στη Ρώμη περί το 540, σε οικογένεια συγκλητικών. Μετά το πέρας λαμπρών σπουδών έγινε έπαρχος της Ρώμης. Όμως μετά τον θάνατο του πατέρα του παραιτήθηκε και αφιέρωσε τα αμύθητα πλούτη του, στην ίδρυση μοναστηριών: έξι στην Σικελία και ένα στη Ρώμη, το οποίο ίδρυσε μέσα στο ίδιο του το ανάκτορο, αφιερωμένο στον άγιο Απόστολο Ανδρέα, και στο οποίο εισήλθε ως απλός μοναχός. Το μοναδικό του πολύτιμο αντι­κείμενο ήταν μια ασημένια γαβάθα που του χρησίμευε για να βάζει την τροφή του. Συναντώντας μιαν ημέρα έναν έμπορο που είχε χρεοκοπήσει, ο Γρηγόριος του δώρισε την γαβάθα, και έτσι απελευθερώθηκε από τα υλικά αγαθά.

 Σε ανταπόδοση έλαβε από το Θεό, το χάρισμα να θαυματουργεί.

Ωστόσο, δεν κατάφερε να απολαύσει για πολύ καιρό την ειρήνη της μονής. Ο πάπας Πελάγιος Β' (579-590), του ανέθεσε να μεταβεί στην Κωνσταντινούπολη, ως αποκρισάριος, για να στρέψει το ενδιαφέρον του αυτοκράτορα και του πατριάρχη στην Ιταλία, η οποία ήταν υπό την πίεση των Λογγοβάρδων. Κατά τα έξι χρόνια της εκεί παραμονής του ωφέλησε τους ανθρώπους της αυλής με την απλότητα και τις αρετές του και με θεο­λογική δεινότητα αναίρεσε την κακοδοξία του πατριάρχη Ευτυχίου (552-565). Επιστρέφοντας στη Ρώμη με τίμια λείψανα, μετέβη στη μονή του, όπου  εξελέγη ηγούμενος. Αγαπητός στους μοναχούς του, μοιραζόταν πατρικά τις δοκιμασίες τους και τους προμήθευε όλα τα εφόδια, υλικά και πνευματικά· όμως ήξερε να μεταχειρίζεται και την αυστηρότητα. Για τον λόγο αυτό, έδωσε εντολή να ρίξουν στον δρόμο την σωρό ενός μοναχού που πέθανε έχοντας φυλαγμένα τρία χρυσά νομίσματα στο κελί του. Δεν παρέλειψε ωστόσο τριάντα ημέρες να τελεί μνημόσυνα για την σωτηρία της ψυχής του και με αυτόν τον τρόπο ο μοναχός έλαβε συγχώρεση παρά Θεού.

Μία ημέρα, περνούσε από μία αγορά όπου πουλούσαν για σκλάβους κάποιους όμορφους ξανθούς νέους· ο άγιος συγκινημένος ρώτησε από πού ήσαν αυτοί οι ενσώματοι άγγελοι. Μαθαίνοντας ότι ήσαν από την Αγγλία, χώρα που δεν είχε ακόμη δεχθεί το μήνυμα του Ευαγγελίου, αναλύ­θηκε σε δάκρυα και αποφάσισε πάραυτα να μεταβεί εκεί και να κηρύ­ξει τον Λόγο του Θεού. Μετά από πεζοπορία τριών ημερών προς βορρά, τον πρόφθασαν απεσταλμένοι του πάπα και του ανακοίνωσαν ότι ο λαός είχε ξεσηκωθεί και απαιτούσε να επιστρέψει ο άγιος ηγούμενος.

Όταν ο πάπας Πελάγιος  εκοιμήθη —θύμα επιδημίας πανώλης (590)—, κλήρος, Σύγκλητος και λαός ομόφωνα έπεισαν τον Γρηγόριο να τον διαδεχθεί παρά τις ενστάσεις του. Καθώς η πανώλη εξαπλωνόταν, πα­ρότρυνε τον λαό να μετανοήσει για τις αμαρτίες του. Οργάνωσε κατόπιν με­γάλη λιτανεία στην οποία έλαβαν μέρος, στο πλευρό του χειμαζόμενου λαού, όλοι οι μοναχοί και οι μοναχές, έχοντας επικεφαλής της πομπής μια εικόνα της Υπεραγίας Θεοτόκου. Αφηγούνται ότι απ' όπου περνούσε η εικόνα, ο αέρας καθάριζε και ότι ο Αρχάγγελος Μιχαήλ, που εμφανίσθηκε με ξίφος ανά χείρας πάνω από το κάστρο (Καστέλ Σάντ' Άντζελο), έβαλε  το ξίφος στο θηκάρι. Αφού κόπασε ο λοιμός, ο Γρηγόριος προσπάθησε να αναχωρήσει για να αποφύγει τις τιμές και κρύ­φτηκε σε σπήλαιο. Φωτεινή στήλη όμως τον φανέρωσε και αφού δια της βίας τον έφεραν στην Ρώμη, ενθρονίσθηκε πάπας στις  3 Σεπτ. 590.

Η Εκκλησία βρισκόταν σε αξιοθρήνητη κατάσταση, υποφέροντας από αιρέσεις, σχίσματα, καταδυνάστευση από τους βαρβά­ρους και φαυλότητα των χριστιανών ηγεμόνων. Στη Ρώμη ξέσπασε σιτοδεία και ο Γρηγόριος διοργάνωσε διανομή τροφίμων και βοήθειας στους ενδεείς. Καθημερινά δεχόταν στο τραπέζι του δώδεκα πένητες, και θεωρούσε τον εαυτό του προσωπικά υπεύθυνο για όλους όσοι πέθαιναν από ασιτία. Μία ημέρα του παρουσιάστηκε, ως δέκατος τρί­τος, ένας άγγελος Κυρίου επιφορτισμένος να τον συνδράμει έως ότου περατώσει το λειτούργημα του.

Ο Γρηγόριος οργάνωσε την ζωή στο παπικό μέγαρο κατά τα μονα­στηριακά πρότυπα. Φρόντιζε ιδιαίτερα για τις Ακολουθίες και το Τυπικό της λατρείας, ενεθάρρυνε την προσκύνηση των ιερών λειψάνων, οργάνωσε τακτικές λιτανείες, καθόρισε τις προσευχές και τα αναγνώσματα που έπρεπε να εκφωνούνται κατά την διάρκεια του λειτουργικού έτους και μεταρρύθμισε την εκκλησιαστική ψαλμωδία. Επέβλεπε την κανονικότητα εκλογής των επι­σκόπων, περιόρισε την σιμωνία και απαγόρευσε στους επισκόπους να δια­μένουν έξω από την επισκοπή τους. Συγκάλεσε τοπικές συνόδους με σκοπό να καταπολεμηθούν οι αιρέσεις και η έκλυση των ηθών και εμπόδισε την ανάμειξη των πολιτικών αρχόντων στα εκκλησιαστικά ζητήματα, καθώς και των επισκόπων στην διοίκηση των μονών. Η μέριμνά του απλωνό­ταν σε όλα, κήρυττε ο ίδιος στους ναούς της Ρώμης ή συνέτασσε το κήρυγμα που ένας άλλος κληρικός θα διάβαζε στην θέση του. Επιπλέον διατηρούσε εκτενή αλληλογραφία με πρόσωπα από όλο τον χριστιανικό κόσμο, ενώ εύρισκε τον χρόνο να συγγρά­φει πνευματικές πραγματείες.

Αποκαλούσε τους ιερείς «αδελφούς» του και τους λαϊκούς «κυρίους» του. Σ’ όλες του τις επιστολές χρησιμοποιούσε ως μόνιμο τίτλο «δούλος των δούλων του Θεού» (Servus servorum Dei) και θεωρούσε ειλικρινά τον εαυτό του τον μεγαλύτερο αμαρτωλό. Στον πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως άγιο Ιωάννη τον Νηστευτή [2 Σεπτ.], στον οποίο μια τοπική σύνοδος είχε απονείμει τον τίτλο του οικου­μενικού πατριάρχη, ο άγιος Γρηγόριος προέβη σε ήπιες παρατηρήσεις, δίνοντας του να καταλάβει ότι  κανένας επίσκοπος δεν μπορεί να αποδώσει στον εαυτό του αποκλειστικά την αυθεντία, που ανήκει στις Οικουμενικές Συνόδους και στην Εκκλησία στο σύνολο της.  

Βυθισμένος στις εκκλησιαστικές υποθέσεις σε περίοδο ταραγμένη εξαιτίας των βαρβαρικών επιδρομών, όφειλε να επεκ­τείνει την ποιμαντική του μέριμνα σε όλους τους τομείς του δημόσιου βίου, θέτοντας τα διοικητικά του χαρίσματα στην υπηρεσία της δικαιο­σύνης και του ευαγγελικού πνεύματος.

Ενήργησε ως διπλωμάτης, όταν οι  Λογγοβάρδοι(αρειανοί), φθάνοντας στις πύλες της Ρώμης, απειλούσαν την πόλη και κατόρθωσε, όχι μόνο να τους σταματήσει, αλλά χάρις στην υποστήριξη της βασί­λισσας τους Θεοδελίνδης, που ήταν ορθόδοξη, πέτυχε την μεταστροφή τους στην αληθή πίστη.

Έβαλε τάξη στα εσωτερικά της Ιταλίας που ήταν σε αναταραχή, και χρησιμοποίησε τους πόρους της Εκκλησίας για την εξαγορά αιχμαλώτων και για μεγάλες ελεη­μοσύνες για τους Άγιους Τόπους και τα μοναστήρια ολόκληρου του χριστιανικού κόσμου. Πεπεισμένος ότι η Εκκλησία δεν μπορεί να επιβιώσει και να πορευθεί σ' αυτόν τον κόσμο παρά μόνο εάν την στηρίζουν οι προσευχές των μοναχών, ο άγιος πάπας υποστήριζε όσο μπορούσε την ανάπτυξη των μονών και την προσήλωση τους στις παραδόσεις των αγίων Πατέρων, και ιδιαιτέρως του αγίου Βενέδικτου [14 Μάρτ.], του οποίου υπήρξε ο βιογράφος και διέδωσε το Κανόνα του σ’ όλη την Δύση.

Διακρίνοντας με διαύγεια και ρεαλισμό τα σημεία των καιρών, ο άγιος Γρηγόριος μερίμνησε ιδιαίτερα για την μετα­στροφή και την ηθική αγωγή των βαρβαρικών εθνών που είχαν εισβάλει σε ολόκληρη σχεδόν την Δυτική Ευρώπη. Διατηρώντας ζωντανή την ανά­μνηση των αγγλοσαξόνων σκλάβων που είχε αντικρίσει σε μία αγορά της Ρώμης, έστειλε στην Αγγλία ιεραπο­στολή από σαράντα μοναχούς με επικεφαλής τον άγιο Αυγουστίνο [26 Μαΐου], προσφέροντας όλη του την υποστήριξη στους νέους αυτούς αποστόλους. Όταν έμαθε τις πρώτες εππιτυχίες της αποστολής τους, έγραψε ενθουσιασμένος σε ολόκληρη την Αυτοκρατορία αναγγέλλοντας τον εκχριστιανισμό ενός ακόμη λαού.

Η εκτενής αλληλογραφία του μαρτυρεί εύγλωττα την μέ­ριμνα του καλού ποιμένα, όχι μόνο απέναντι στα μεγάλα ζητή­ματα της Εκκλησίας, αλλά και στο ελαχιστότερο μέλος του ποιμνίου. Κατά την περίοδο που ήταν πάπας ολοκλήρωσε την σύνταξη των «Ηθικών εις τον Ιώβ», όπου εκθέτει όλες τις όψεις της χριστιανικής ζωής, από τις πλέον πρακτικές μέχρι τις υψηλότερες πνευ­ματικές προοπτικές.

Συνέθεσε ακόμη το έργο «Περί των θαυμάτων των εν Ιταλία Πατέ­ρων», γνωστότερο με το όνομα «Διάλογοι», οπού αφηγείται, υπό μορφή διαλόγου με τον διάκονο του Πέτρο, τα ασκητικά ανδραγαθήματα και τα θαύματα των αγίων Πατέρων που έζησαν επί εποχής του στα περίχωρα της Ρώμης. Γεγονότα που είχε αρχίσει να καταγράφει προς οικοδομή των μοναχών της Μονής Αγίου Ανδρέα, και τα οποία του χρη­σιμεύουν για να αποδείξει ότι το ίδιο Άγιο Πνεύμα ενεργεί στην εποχή του όπως και στον καιρό των Αποστόλων, επιτελώντας θαύματα, και ότι επομένως είναι κατορθωτό σε κάθε εποχή να φτάσουμε στην ένωση με τον Θεό. Κάθε αφήγηση καταλήγει σε ένα δογματικό ή ηθικό δί­δαγμα, κυρίως στο Δ' Βιβλίο πού είναι αφιερωμένο στην ζωή των ψυχών μετά θάνατον και στην ενέργεια των προσευχών της Εκκλησίας υπέρ της ανακουφίσεως τους.

Ο διάκονος Πέτρος, γραμματέας και έμπιστος του, ορκιζόταν ότι είχε δει συχνά το Άγιο Πνεύμα να παρουσιάζεται εν είδει λευκής περιστεράς και να υπαγορεύει στο αυτί του πάπα ουράνιες διδασκαλίες.

Ο άγιος Γρηγόριος εκπλήρωσε με αυτό τον τρόπο επί δεκατέσσερα έτη την αποστολή του χωρίς να πάψει να παραπονιέται για την απώ­λεια της ζωής της θεωρίας. Υπέφερε περισσότερο για την αταξία και την διαφθορά στην οποία είχε περιέλθει η Εκκλησία μετά τις βαρβα­ρικές επιδρομές, παρά για τις δικές του ασθένειες που τον κατέτρεχαν τόσο σκληρά, ώστε αναγκάστηκε επί δύο χρόνια να μείνει κλινήρης. Μό­λις που κατόρθωνε μάλιστα να σηκωθεί όρθιος για να τελέσει την θεία Λειτουργία στις μεγάλες εορτές. Δεν ζητούσε όμως από τον Θεό καμιά άλλη παρηγοριά παρά την αιώνια ανάπαυση, που του παραχωρήθηκε στις 12 Μαρτίου 604. Εκδημώντας προς τα σκηνώματα των αγίων, άφησε κληρονομιά, θεσμούς και διδασκαλίες, πού προετοίμαζαν λαμπρό μέλλον για την Εκκλησία, εν μέσω μιας βάρβαρης Δύσης πού με αργούς ρυθμούς εκχριστιανιζόταν.